Nakkaşların Diğer Faaliyetleri:

Murakkalar içinde saklanan serbest çalışmalar ve saz üslubu; Osmanlı saray nakkaşları kitap sanatına ilişkin cilt, yazı çekmecesi ve yazı altlığı gibi mukavva veya ahşap malzemeyle yapılan nesneleri lake tekniğiyle bezeyip yapraklar halinde saklanan değerli hat, minyatür ve tek figürlü resimlerin korunmasına yönelik murakkalar hazırlamışlardır. Nakkaşlar tek yaprak minyatürlerde yapmışlardır. Bu minyatürlerin bazıları tarihi konulu bir eser için hazırlanmış ön çalışmalar olabildiği gibi, bazıları da padişahın yada  şehzadenin tasvir edildiği  resimlerdir.
Nakkaşlara ait mürekkep resimlerde bulunur. Bu resimlerin büyük bölümünü siyah mürekkep, sulandırılmış renkli mürekkep, altın ve gümüşle çalıştıkları Saz Üslubu’ndaki resimler oluşturur. XVI. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren yaygınlaşan ve öncülüğünü ressam Şah Kulu’nun yaptığı anlaşılan saz üslubundaki resimler, dönemin tüm el sanatlarında uygulama alanı bulmuştur.

Minyatür geleneğinde farklı bir tarzda çalışan ve bu sebeple ehl-i hiref maaş kayıtlarında adı Ressam olarak geçen Şah Kulu, Kanuni Sultan Süleyman’ın tahta çıkmasıyla ehl-i hiref örgütünün nakkaşlar bölüğüne alınmış ve burada 1556’ya kadar nakkaşbaşı olarak görev yapmıştır. Ressam Şah Kulu dışında Veli Can, Mustafa bin Mehmed ve Kemal gibi sanatçılar tarafından saz üslubunda resimler yapılmıştır. XIX. yüzyıla gelindiğinde saz sözcüğü sadece dönemin bezeme üslubunun iri kıvrık, barok yaprakları için kullanılmıştır


Osmanlı Kitap Sanatının Hamileri
Osmanlı devletinin güçlenmesiyle birlikte kitap sanatını ve sanatçısını koruma görevini padişahlarla birlikte sadrazamlar, şehzadeler, vezirler, hanım sultanlar, eyalet valileri, defterdarlar ve saray ağaları gibi yüksek rütbeli görevliler üstlenmiştir.
Kanuni döneminin önemli sadrazamlarından biri olan Rüstem Paşa’nın, onun ölümünden sonra ise görevini devralan Sami Ali Paşa’nın kitap sanatını desteklediğine ilişkin bilgiler günümüze ulaşmıştır.

Kitap sanatını gözetenler arasında II. Selim ve III. Murad dönemlerinde nakkaşların çalışmalarını yönlendirecek girişimlerde bulunan Sokulu Mehmet Paşa’nın başı çektiği bilinir.
Osmanlı minyatüründe dizi padişah portreciliğinin başlatılmasında etkin rol oynayan kişi Sokulu Mehmed Paşa olmuştur. Nakkaş Osman ve Şehnameci Seyyid Lokman tarafından hazırlanan Riyafetül-insaniye fi Şemail-Osmaniye adlı eserin resmedilmesi için Sokullu Mehmed Paşa önemli yardımlarda bulunmuştur.
Ayrıca III. Murad’a yakın olan Darussaade ağası Mehmed Ağa ile Hazineodabaşı Zeyrek Ağa, Babussaade ağası olan Gazanfer Ağa da yazma eserlerin hamiliğinde tekin rol oynayan saray görevlileridir.
III. Murad’ın kızı Fatma Sultan, yazma eserleri toplayan ve hediye eden Sinan Paşa ayrıca Bağdat’ta valilik yapan Sokullu Mehmed Paşa’nın oğlu Hasan Paşa Çağazade Sinan Paşa, Hadım Cafer Paşa ve Defterdar Mustafa Paşa’da önemli sanat koruyucularındandır.

hazırlanan Riyafetül-insaniye fi Şemail-Osmaniye adlı eserin resmedilmesi için Sokullu Mehmed Paşa önemli yardımlarda bulunmuştur.
Ayrıca III. Murad’a yakın olan Darussaade ağası Mehmed Ağa ile Hazineodabaşı Zeyrek Ağa, Babussaade ağası olan Gazanfer Ağa da yazma eserlerin hamiliğinde tekin rol oynayan saray görevlileridir.
III. Murad’ın kızı Fatma Sultan, yazma eserleri toplayan ve hediye eden Sinan Paşa ayrıca Bağdat’ta valilik yapan Sokullu Mehmed Paşa’nın oğlu Hasan Paşa Çağazade Sinan Paşa, Hadım Cafer Paşa ve Defterdar Mustafa Paşa’da önemli sanat koruyucularındandır.


Osmanlı Minyatürünün Yükseliş Dönemi
Yavuz Sultan Selim’in tahta çıkmasıyla (1512-1520) Osmanlı minyatürü için verimli bir dönem başlar ve bu Kanuni Sultan Süleyman döneminde de (1520-1566) devam eder. Yavuz Sultan Selim’in Tebriz ve Mısır’a yaptığı seferler sonucunda İstanbul’a getirilen, farklı gelenekleri temsil eden doğulu nakkaşlar birlikte eser üretmeye başladıklarında, etkisi XVI. Yüzyılın ortalarına kadar sürecek dekoratif bir üslup yaratılır. Bu yeniliklere yine ilk olarak konusu edebiyat olan yazmaların tasvirlerinde rastlanır. 1515 tarihinde koya edilen Feriduddin Attar’ın (ölümü 1230) Mantık-u’t-Tayr (TSMK, EH, 1512) adlı mesnevinin minyatürleri, XV. Yüzyılın sonunda Herat’ta hazırlanan Divan’ı Hüseyin’deki (TSMK, EH. 1636) minyatürlerin üslubuyla benzerlik gösterir. Eserin başında görülen takdim minyatürlerinde yer alan iri sarıklı zayıf yapılı figürler çiçek kümeleri, yeşil yapraklar ve serviye benzeyen tepesi kıvrık ağaçlar bu yeni üslubun en belirgin özelliklerindendir.
1515’te Hamdi’nin Yusuf’u Züleyha (MB. Cad. Ture. 183) adlı mesnevisini hazırlayan Pir Ahmet bin İskender’in. 1530-31’de de Ali Şir Nevai’nin Homse’sinin (TSMK, H. 802) kopyaladığı, tezhiblediği, resimlediği ve ciltlediği belirlenmiştir. Bu eser Ali Şir Nevai’nin Hamse’sinin Osmanlı minyatür üslubunda resimlenmiş yegane nüshasıdır.